Of-vragen

Een of-vraag is een vraag waar een “of” in voorkomt. Bijvoorbeeld: “Rookt u of niet?”, of “Straalt de pijn uit naar links of naar rechts?” Een of-vraag kan ook meer dan twee opties bevatten: “Is de pijn drukkend, of stekend, of heel scherp?” En of-vragen kunnen ruimte geven voor eigen invulling: “En heeft u nu koorts of …?”

Of-vragen worden veelvuldig gebruikt in de gezondheidszorg. Bijvoorbeeld in triagegesprekken. Of-vragen zorgen namelijk voor efficiënte gespreksvoering: je moet namelijk een keuze maken. Ook werkt de zorg vaak met lijstjes van symptomen of klachten die wel of niet afgevinkt kunnen worden. Het triageprotocol dat op de computer ingevuld wordt door triagisten bestaat ook uit zulk soort lijstjes – bij klachten over pijn op de borst moet de triagist aangeven of de pijn bijvoorbeeld uitstraalt naar de buik, benen, rug, armen of kaak. Het stellen van een meerkeuze of-vraag ligt dan voor de hand: “Straalt de pijn uit naar uw buik, benen, rug, arm of kaak?”.

Verradelijke of-vragen

Tegelijkertijd zijn of-vragen ook verradelijk. Wanneer de opties elkaar niet uitsluiten, wordt een beller of patiënt bijvoorbeeld gedwongen om een keuze te maken. Bij: “Straalt de pijn uit naar links of naar rechts” is het interactioneel gezien wenselijk om een van de opties te kiezen (“Ja, naar links”). Maar wanneer de pijn uitstraalt naar links én rechts, of naar het midden, moet iemand interactioneel gezien meer moeite doen om dit aan te geven (“Nou, eigenlijk straalt het naar allebei de kanten uit”).

Ook kunnen of-vragen lang en verwarrend zijn. In ons onderzoek naar triagegesprekken werden soms vier opties gegeven of opties die om verschillende soorten antwoorden vragen. Bijvoorbeeld: “Heb je deze symptomen al drie weken? Echt elke dag, of wordt het minder, of niet?” Een beller moet dan eigenlijk verschillende dingen antwoorden 1) Of de symptomen al drie weken spelen, 2) Of ze er elke dag last van heeft of niet, en 3) of het minder wordt of niet. In een spoedsituatie waar de beller mogelijk al enige stress ervaart, is dit te veel informatie om te onthouden en een adequate respons op te formuleren.

Zijn of-vragen nu goed of fout?

Met andere woorden: of-vragen kúnnen efficiënt werken, omdat je de ander keuzes geeft waaruit ze kunnen kiezen. Deze keuzes zijn vanuit de gezondheidszorg relevante keuzes en helpen bijvoorbeeld om een urgentie te bepalen. Tegelijkertijd sturen of-vragen ook naar het maken van de keuze. Zorg dus dat de keuzes juist zijn geformuleerd in je of-vraag. En laat ruimte voor andere antwoorden dan de aangeboden keuzes. Die kunnen ook waardevolle informatie geven. En vermijd ten alle tijden ingewikkelde en lange of-vragen. Want dan weet je bijna zeker dat je geen antwoord krijgt op je vraag.

Nieuwsgierig naar ons onderzoek over of-vragen in triagegesprekken? Lees hier verder.

Wat is #kunstvangesprekken?

Dit is een platform waarop we wetenschappelijke kennis over [goede] gesprekken voeren toegankelijk willen maken voor een groter publiek. Specifiek willen wij bijdragen aan het voeren van goede gesprekken in en rond de zorg, voor zowel de zorgprofessional als de patiënt. Maar eigenlijk heeft iedereen die ooit wel eens een gesprek voert hier iets aan. Leer de kunst van [goede] gesprekken voeren.